قرص‌های خواب فرآیند پاکسازی مواد زائد مغز را مختل می‌کنند
وقتی شب‌ها می‌خوابیم، مغز ما مشغول تعمیر و نگهداری است. سیستم گلیمفاتیک یا مکانیسم دفع مواد زائد مغز، مایع مغزی نخاعی اضافی حاوی پروتئین‌های مضر را دفع می‌کند و اگر مایع دفع نشود، پروتئین‌ها به آرامی در مغز تجمع می‌یابند. تجمع این پروتئین‌ها با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌هایی مثل آلزایمر مرتبط است.
دانشمندان اکنون در مقاله‌ی جدیدی که در مجله‌ی Cell منتشر شده است، در حال نزدیک‌تر شدن به کشف این موضوع هستند که چگونه سیستم گلیمفاتیک می‌داند چه زمانی باید شروع به فعالیت کند. آن‌ها فهمیدند کلید فعال‌شدن سیستم، نوراپی نفرین، انتقال دهنده‌ی عصبی مغز است.
سیستم گلیمفاتیک توسط مایکن ندرگارد، عصب‌شناس دانمارکی و یکی از نویسندگان مقاله‌ی جدید، در سال ۲۰۱۲ کشف شد. ندرگارد نام سیستم را برای منعکس‌کردن شباهت آن به سیستم لنفاوی و اتکای آن به سلول‌های گلیال مغز، گلیمفاتیک انتخاب کرد. ندرگارد به پاپیولار ساینس گفت سیستم گلیمفاتیک در دهه گذشته‌ی به‌طور گسترده مورد مطالعه قرار گرفته و مشخص شده که عملکرد آن برای داشتن مغز سالم، حیاتی است. او گفت:
اکنون تقریباً دوهزار مقاله‌ی منتشر‌شده در مورد سیستم گلیمفاتیک وجود دارد که بسیاری از آن‌ها بر کاربردهای بالینی تمرکز دارند. این مطالعات در مجموع نشان می‌دهد که پیری و تقریباً تمام بیماری‌های عصبی با کاهش جریان گلیمفاتیک مرتبط هستند.
در طول خواب با حرکت آرام چشم (NREM)، در هر دقیقه یا کمی بیشتر، مغز موجی از نوراپی‌نفرین آزاد می‌کند؛ هورمونی که یکی از اصلی‌ترین انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز است. نوراپی‌نفرین تنگ‌کننده‌ی قوی رگ‌ها است که باعث باریک‌شدن عروق خونی می‌شود و هر موج آن، انقباض‌هایی در شریان‌هایی که خون را به مغز می‌رسانند ایجاد می‌کند. سپس، شریان‌ها به‌آرامی گشاد می‌شوند تا موج بعدی نوراپی‌نفرین فرا برسد.
مصرف قرص‌های خواب آور ممکن است کیفیت خواب فرد را کاهش و خطر ابتلا به بیماری را افزایش دهند
ندرگارد توضیح می‌دهد که این انقباض‌ها و گشاد‌شدن‌های ریتمیک، جریان و حرکتی شبیه به پمپاژ ایجاد می‌کنند. او گفت: «این انقباض و گشاد‌شدن‌ها نوسانی هستند که جریان گلیمفاتیک را به حرکت درمی‌آورند.» موج‌های نوسانی نوراپی‌نفرین که این انقباض‌های شریانی را ایجاد می‌کنند، برای عملکرد سیستم گلیمفاتیک حیاتی هستند.
نوراپی‌نفرین به عنوان یکی از اصلی‌ترین انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز، عملکردهای زیادی دارد و دسته‌های مختلفی از داروها با تغییر میزان آزادسازی و بازجذب آن، اثر خود را می‌گذارند و عمل می‌کنند. برای مثال، برخی داروها، مانند SNRI-ها (مهارکننده‌های بازجذب سروتونین–نوراپی‌نفرین)، بازجذب نوراپی‌نفرین را در مغز مهار می‌کنند و باعث افزایش سطح آن می‌شوند که می‌تواند به بهبود علائم افسردگی کمک کند. بتابلاکرها نیز که معمولاً برای مشکلات قلبی و فشار خون تجویز می‌شوند، با مسدود‌کردن گیرنده‌های نوراپی‌نفرین عمل می‌کنند و اثرات آن را در بدن کاهش می‌دهند.
همچنین داروهای دیگری وجود دارند که به‌طور مستقیم روی سیستم نوراپی‌نفرین هدف‌گذاری نشده‌اند؛ اما به هر حال روی آن تأثیر می‌گذارند. متأسفانه داروهای خواب در همین دسته قرار می‌گیرند. مطالعه‌ی جدید بررسی می‌کند که چگونه یکی از داروهای رایج خواب، به نام زولپیدم (Zolpidem) که با نام تجاری آمبین (Ambien) شناخته می‌شود، بر فعالیت و عملکرد سیستم گلیمفاتیک تأثیر می‌گذارد.
محققان برای بررسی تاثیر خواب‌آور رایج بر سیستم گلیمفاتیک دو گروه از موش‌ها را مقایسه کردند که به یکی از گروه‌ها زولپیدم داده شد. تیم تحقیقاتی دریافت که در موش‌هایی که زولپیدم مصرف کرده بودند، آزادسازی نوراپی‌نفرین و در نتیجه عملکرد سیستم گلیمفاتیک به‌طور قابل‌توجهی سرکوب شده بود. اوج میزان نوراپی‌نفرین در مغز موش‌های دریافت‌کننده‌ی زولپیدم حدود ۵۰ درصد کمتر از گروه کنترل و انقباض‌های شریانی نیز کمتر مشخص بود.
بیشتر بخوانید
مطالعه نتیجه‌گیری می‌کند که حداقل در موش‌ها، زولپیدم «با ساختار طبیعی خواب تداخل دارد و جریان گلیمفاتیک را سرکوب می‌کند.» ندرگارد می‌گوید احتمالاً همین وضعیت برای سایر داروهای خواب نیز صدق می‌کند، چراکه در نهایت همه آن‌ها با سرکوب فعالیت عصبی در سراسر مغز عمل می‌کنند. این سرکوب شامل نورون‌های آزادکننده‌ی نوراپی‌نفرین نیز می‌شود. یافته‌ی پژوهشگران نشان می‌دهد که داروهای خواب ممکن است به‌طور ناخواسته در روش طبیعی مغز برای پاکسازی مواد زائد خطرناک اختلال ایجاد کنند.
مشکل تداخل در روند پاکسازی مواد زائد مغز ممکن است از عوارض سایر داروهای دیگر نیز باشد. ندرگارد می‌گوید به‌عنوان مثال، به نظر می‌رسد که SNRI-ها مکانیسم نوسانی را مهار می‌کنند. تیم تحقیقاتی ندرگارد مطالعه‌ی دیگری را انجام داد که در آن داروی SNRI دزیپرامین به موش‌ها داده شد و عملاً نوسانات را از بین برد.
شاید بهتر باشد قرص‌های خواب‌آور جدیدی ساخته شوند که سیستم گلیمفاتیک را از مسیر خارج نکند
نتایج مطالعات نکته‌ای مهم در مورد سیستم گلیمفاتیک را نشان می‌دهد: مغز به‌طور مداوم و همیشگی به آزادکردن نوراپی‌نفرین ادامه نمی‌دهد. اگر سطح کلی نوراپی‌نفرین بالا باشد و نورون‌های آزادکننده‌ی آن سیگنالی برای آزادسازی بیشتر دریافت کنند، میزان آزادسازی نوراپی‌نفرین از نورون‌ها کاهش می‌یابد. به‌عبارت دیگر، مغز سعی می‌کند تعادل را حفظ کند.
SNRI-ها با مهار بازجذب نوراپی‌نفرین به افزایش کلی سطح آن در مغز منجر می‌شوند. این بدان معناست که وقتی سیستم گلیمفاتیک در طول خواب شروع به فعال‌شدن می‌کند، فضای کمتری برای کار دارد و امواج نوراپی‌نفرینی که با فعال‌شدن سیستم گلیمفاتیک آزاد می‌شوند، نسبتاً کوچک هستند. همان‌طور که ندرگارد تاکید می‌کند، «این نوسانات [در سطح نوراپی نفرین] است که اهمیت دارند.»
هنوز چیزهای زیادی درباره‌ی سیستم گلیمفاتیک باید کشف شود، اما یکی از اولویت‌ها باید اطمینان از این باشد که عملکرد این سیستم با داروهایی که برای کمک به خواب مصرف می‌کنیم، مختل نشود. ندرگارد پیشنهاد می‌دهد که تحقیقات آینده در این زمینه می‌تواند روی داروهای خوابی تمرکز کند که مکانیزمی پیچیده‌تر از سرکوب کلی فعالیت عصبی داشته باشند. او می‌گوید رویکرد بهتر این است که راه‌هایی پیدا کنیم که نوسانات نوراپی‌نفرین را حفظ کنند، به افراد کمک کنند بخوابند و در عین حال «خواب ترمیمی را از دیدگاه گلیمفاتیک تقویت کنند.»
