اقدام به برداشت بیش از حد مجاز حقابه‌ها نوعی سرقت محسوب می‌شود
«آرزو اشرفی‌زاده» مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست در مورد اهمیت حفاظت از تالاب‌ها در مواجهه با بحران‌های زیست‌محیطی اظهار داشت: پدیده‌های فرونشست و بروز گردوغبار نتیجه‌ی مستقیم خشک شدن بستر تالاب‌ها هستند. طبق آخرین تحقیقات انجام شده، بیش از ۱.۴ میلیون هکتار از اراضی تالابی ایران خشکی شدید را تجربه کرده و به عنوان کانون‌های گردوغبار شناسایی شده‌اند.
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها اضافه کرد: در نزدیکی تالاب‌هایی نظیر مهارلو به علت برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی، پدیده فرونشست به وقوع پیوسته است. وضعیتی مشابه نیز در حوضه زاینده‌رود قابل مشاهده است.
وی اشاره کرد که وضعیت ایده‌آل تالاب‌ها به عنوان یک نشانه‌ی سلامت حوزه آبخیز و بیانگر مدیریت صحیح منابع و مصارف آبی در یک منطقه محسوب می‌شود و گفت: از آنجا که تالاب‌ها در پایاب حوزه‌های آبخیز واقع هستند، مدیریت ناپایداری منابع و مصارف آب در این حوزه‌ها به خشکی تالاب‌ها و بروز مشکلاتی مانند گردوغبار و فرونشست می‌انجامد.
اشرفی‌زاده در ارتباط با نقش تالاب‌ها در مدیریت بحران آب تأکید کرد که اگرچه بخشی از بحران آب تحت تأثیر تغییر اقلیم (به عنوان یک پدیده جهانی) قرار دارد، اما بخش عمده‌ای از این بحران ناشی از مدیریت ناپایدار منابع و مصارف آب به شمار می‌آید.
وی یادآور شد که تا زمانی که تعادل لازم میان مصرف و منابع آب و تغییر اقلیم برقرار نشود، فشارها بر محیط زیست ادامه خواهد داشت، زیرا در این حالت تأمین حداقلی حق‌آبه زیست‌محیطی رودخانه‌ها و تالاب‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود و مشکلاتی چون فرونشست و گردوغبار ناشی از خشکی تالاب‌ها ما را تهدید خواهد کرد.
«احیا اکوسیستم‌ها» به عنوان شعار جهانی سازمان ملل در این دهه در نظر گرفته شده است.
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر بسیاری از تالاب‌های جهان به دلایل مختلف نابود شده‌اند و ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده، تصریح کرد: به علت سرعت بالای تخریب تالاب‌ها، دنیا رویکرد خود را تغییر داده و به سمت احیای اکوسیستم‌ها حرکت می‌کند و شعار جهانی سازمان ملل در این دهه نیز در همین راستاست.
وی در مورد کنوانسیون رامسر و اهمیت جهانی آن توضیح داد: کنوانسیون رامسر، نخستین معاهده زیست‌محیطی در دنیا محسوب می‌شود که در سال ۱۳۴۹ در شهر رامسر ایران میان ۱۸ کشور به امضا رسید و هم‌اکنون ۱۷۲ کشور به این کنوانسیون ملحق شده‌اند که نشان‌دهنده اهمیت تالاب‌ها برای کشورهای عضو و جوامع بین‌المللی است.
اشرفی‌زاده در ارتباط با تعهدات کشورهای عضو کنوانسیون افزود: کشورها موظفند هر سه سال یک بار اقدام‌های اجرایی خود در زمینه تالاب‌ها را بر اساس برنامه‌های راهبردی کنوانسیون به دبیرخانه ارائه دهند. دبیرخانه نیز این گزارش‌ها را ارزیابی کرده و گزارشی جامع تهیه می‌کند. در سال جاری نیز کشورهای عضو گزارش‌های خود را ارائه داده و کنوانسیون به جمع بندی این گزارش‌ها پرداخته است.
وی اضافه کرد: کنوانسیون رامسر به عنوان نهادی تخصصی در زمینه حفاظت از تالاب‌ها، دستورالعمل‌ها و قطعنامه‌های خاصی ارائه می‌دهد و برنامه‌ای جهانی برای تعامل کشورهای عضو دارد. ظرفیت عمده این کنوانسیون برای ایران در فراهم کردن فرصت‌های همکاری‌های بین‌المللی نهفته است.
اشرفی‌زاده اشاره کرد که در اجلاس اخیر، مذاکراتی با دبیرکل کنوانسیون صورت گرفته و درخواست‌هایی برای همکاری ویژه در زمینه حفاظت از تالاب‌های مرزی (به ویژه تالاب هامون مشترک با افغانستان و تالاب‌های پیرامونی دریای خزر و خلیج فارس) مطرح شده‌اند. کنوانسیون نیز وعده‌هایی در زمینه همکاری در این قضیه ارائه کرده است.
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها تأکید کرد: بر اساس توافقات، کنوانسیون ماموریت مشورتی درخصوص تالاب هامون خواهد داشت و به تعامل با سایر سازمان‌های بین‌المللی برای ایجاد همکاری‌های مشترک و جذب کمک‌های فنی و مالی خواهد پرداخت.
وی همچنین به دستاوردهای ایران در زمینه کنوانسیون رامسر اشاره کرد و گفت: به دنبال رایزنی‌های انجام شده، در سه سال آتی به نمایندگی از منطقه غرب و مرکز آسیا، عضو کمیته راهبری دائمی کنوانسیون خواهیم بود و این موضوع نشان‌دهنده مشارکت فعال کشور در این حوزه است.
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها ادامه داد: پذیرش این مسئولیت بر اساس مدرک‌های موجود، مذاکرات و کیفیت حضور و تعامل ما در این زمینه صورت گرفته است و مذاکرات ما به نتیجه رسیده است.
برخی از تالاب‌های فلات مرکزی به طور کامل نابود شده‌اند.
اشرفی‌زاده در مورد ارتباط وضعیت بحرانی تالاب‌ها با بحران آب توضیح داد: چون حیات تالاب‌ها به وجود آب وابسته است، کمبود آب و عدم تأمین کافی آن، به ایجاد بحران و خشک شدن این اکوسیستم‌های آبی در انتهای حوزه‌های آبخیز منجر می‌شود.
وی افزود: اقداماتی قابل توجهی در زمینه پایش، توسعه زیرساخت‌های حفاظتی تالاب‌ها و برنامه‌ریزی مدیریتی در کشور صورت گرفته که در مقایسه با بسیاری از کشورهای دیگر پیشرفته محسوب می‌شوند.
این مقام مسئول تأکید کرد: با این حال، اثر این اقدامات بر وضعیت کنونی تالاب‌ها به دلیل بحران آب چندان قابل مشاهده نیست، زیرا مشکل اصلی اکثر تالاب‌های داخلی کشور، تأمین آب است به طوری که در حال حاضر برخی از تالاب‌های فلات مرکزی به طور کامل خشک شده‌اند.
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها بیان کرد: در زمینه تأمین آب، قانونی وجود دارد که می‌گوید پس از تأمین آب شرب، تأمین حداقل نیاز آبی زیست‌محیطی باید در اولویت دوم قرار گیرد، اما به دلایل مختلف این موضوع تحقق نیافته و اولویت‌ها به سمت مصارف کشاورزی متمایل شده است.
وی در مورد شرایط کنونی تالاب‌ها ابراز نگرانی کرد و بیان داشت: متأسفانه حداقل‌های آب زیست‌محیطی مورد نیاز تالاب‌ها به طور کامل تأمین نشده است. نمونه‌های بارز این کمبود را می‌توان در دریاچه ارومیه، تالاب بختگان و دیگر تالاب‌های فلات مرکزی مانند گاوخونی مشاهده کرد. البته پیگیری‌های قانونی در این خصوص همچنان ادامه دارد.
اشرفی‌زاده در ارتباط با سیاست‌گذاری‌های مربوط به تالاب‌ها و نهادهای ذیربط توضیح داد: در سیاست‌های برنامه هفتم، اختصاص ۱۰.۷ میلیارد مترمکعب آب برای حق‌آبه محیط‌زیست مصوب شده است. همچنین باید سهم بخش کشاورزی از مصارف آب در این طرح کاهش یابد. باید مصارف تعدیل شود تا به وضعیتی پایدارتر در منابع آب دست پیدا کنیم. اگرچه پیگیری‌های لازم به انجام می‌رسد، اما مسئولیت اجرایی تأمین آب تالاب‌ها بر عهده نهادهای ذیربط است.
وی تأکید کرد: مسئله دیگر، برداشت‌های غیرمجاز آب است که از حق‌آبه‌های طبیعی، جریان‌های پایه رودخانه‌ها و سهم محیط‌زیستی برداشت می‌شود. علی‌رغم آگاه‌سازی در این زمینه، نیاز به ورود دستگاه‌های قضایی داریم، زیرا این مسئله تنها با مطالبه عمومی حل نخواهد شد. رسانه‌ها و افکار عمومی باید از این وضعیت آگاه شوند و پیگیر باشند.
در مورد گستردگی بحران آب، اشرفی‌زاده خاطرنشان کرد: این چالش جنبه فرابخشی دارد و تنها محدود به سازمان حفاظت محیط زیست نیست. این موضوع به مسائلی مانند معیشت نیز ارتباط دارد و هرچند که با کشاورزان واقعی و حق‌آبه‌داران مشکلی نداریم، اما هدف اصلی ارتقای راندمان آبیاری با توجه به کمبود آب و تغییر اقلیم و جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز است که به نوعی تصرف سهم عمومی محسوب می‌شود.
آب از اَنفال عمومی است؛ برداشت بیشتر از مجاز دزدی است.
وی همچنین اعلام کرد: بر طبق اصل ۵۰ قانون اساسی، حفاظت از محیط زیست یک تکلیف همگانی است. تمامی ما باید در این زمینه مشارکت داشته باشیم و برای حفظ محیط زیست دست به دست هم دهیم. آب به عنوان انفال عمومی محسوب می‌شود و هرگونه برداشت فراتر از حقابه‌های مجاز و سهم تعیین‌شده، نوعی دزدی تلقی می‌شود.
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها تأکید کرد: سهم تغییر اقلیم در کاهش ورودی آب به تالاب‌ها به طور متوسط تا ۲۰ درصد می‌باشد! ولی متأسفانه امسال وضعیت از نظر افزایش دما، کاهش بارندگی و تشدید تبخیر به شدت نامناسب است و مشکل عمده، مصرف بیش از ۹۰ درصد آب تجدیدپذیر در حوضه‌های تالابی و عدم توجه به مصرف پایدار و اصولی آب است که عواقب این سوء‌مدیریت اکنون به صورت بحران آب خود را نشان می‌دهد.
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست تأکید کرد: کلید حل مسئله مدیریت آب در دست وزارت نیرو و جهاد کشاورزی است.
اشرفی‌زاده در مورد تالاب صالحیه به عنوان منبع گردوغبار تهران توضیح داد: در دهه ۸۰، زهکشی که با هدف بهبود کشاورزی در تالاب زده شد، منجر به افت سطح آب و یکی از عوامل خشکی این تالاب شد! نه تنها صالحیه، بلکه متأسفانه در کنار برخی تالاب‌ها، زهکش‌ها با هدف توسعه کشاورزی ساخته شده‌اند. تخریب همیشه آسان است، اما بازگرداندن وضعیت به حالت قبلی و احیا آن واقعاً چالش‌برانگیزتر است.
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست افزود: وزارت کشاورزی این سیاست را در دهه هشتاد در سطح کشور به اجرا گذاشت.
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها همچنین خاطرنشان کرد: همکاری رسانه‌ها بسیار حایز اهمیت است. امیدواریم با تلاش‌های مشترک بتوانیم از این بحران آب عبور کنیم. باید بدانیم که پایداری سرزمین ما از نظر آب به تغییر رویکردها و فرآیندهای گذشته و تأمین حداقل‌های نیاز آبی زیست‌محیطی رودخانه‌ها و تالاب‌ها وابسته است.
